Świadoma edukacja

                                           "Kultywowanie nauk (...) jest chyba bardziej   
                                            niezbędne dla stanu moralnego narodu niż dla
                                           jego dobrobytu materialnego. Wielkie odkrycia, 
                                           medytacje przesycające sztukę, naukę i 

                                           literaturę (...) zaszczepiają całemu ciału 
                                           społecznemu ducha filozoficznego i    
                                           naukowego, który podporządkowuje wszystko 
                                           wymaganiom rozumu, potępia niewiedzę i 
                                           rozprasza przesądy."

                                                        Ludwik Pasteur, chemik i mikrobiolog

Wiele młodych osób w Polsce dokonuje wyboru dalszej ścieżki kształcenia w sposób intuicyjny, kierując sie bardziej ciekawością niż rozsądkiem. Takie decyzje na ogół skutkują potem bezrobociem bądź podejmowaniem pracy w branżach odmiennych od zawodu wyuczonego. Dlatego nasz system edukacji młodzieży potrzebuje nowych i efektywnych sposobów na podnoszenie jej wiedzy i świadomości.

Z przeprowadzonych analiz gospodarczych (UNDP, OECD, PISA, GUS) wynika, że Polska wciąż boryka się z problemem dostosowania programu nauczania do ciągle zmieniających się trendów gospodarczo-społecznych, z niezadowoleniem z wykonywanego zawodu oraz narastającym bezrobociem.

Co jest głównym czynnikiem niezadowolenia i bezrobocia?

Według wielu raportów i badań eksperckich, Polacy w ostatnich latach przeżywają kryzys społeczny będący wynikiem polityki gospodarczej – piszą o tym m.in. Jan Czarzasty, Dominik Owczarek.

Również w Monitorze Ekonomicznym czytamy:

„Bezrobocie jest również najpoważniejszym problemem ekonomicznym w czasie kryzysu gospodarczego oraz wychodzenia z kryzysu. Trwałe i wysokie bezrobocie wskazuje, że problem nie jest rozwiązany, zaś kryzys przybiera formę długookresowej recesji.

(…) Bezrobocie - zwłaszcza długotrwałe - niszczy ludzi, zarówno pod względem duchowym, jak też fizycznym. Taki jest ogólny sens bezrobocia.“ 

Ze szczególnymi problemami zawodowymi borykają się młodzi ludzie, którzy starając się ukończyć studia wyższe są często zmuszeni do podejmowania (po ukończeniu nauki) jakichkolwiek zajęć odmiennych od ich wyuczonych.

Raport firmy doradczej Deloitte i Katedry Rozwoju Kapitału Ludzkiego SGH  wskazuje, że „Studenci uważają (ponad 82%), iż polskie uczelnie wyższe nie przygotowują dobrze do przyszłych obowiązków zawodowych, zaś po ukończeniu studiów brakuje im wiedzy i narzędzi przygotowujących do wykonywania pracy.” Brakuje również sprzężenia kierunków i specjalizacji wobec wyzwań gospodarczych XXI wieku.

Z kolei w wydanym przez Program Narodów Zjednoczonych w 2007 roku (UNDP) Raporcie o Rozwoju Społecznym (koncepcja ‘Human Development‘)  dowiadujemy się, że polski system oświaty nie jest adekwatny do europejskich, globalnych jak również lokalnych wymagań rynków pracy.

„Brakuje w nim użytecznych, z praktycznego punktu widzenia, informacji ułatwiających funkcjonowanie i poruszanie się w sektorze gospodarczym.‘‘

Według publikacji OECD nasz system edukacji nie pokrywa się z potrzebą nabycia praktycznych umiejętności, potrzebnych młodym ludziom w wysoko wyspecjalizowanych miejscach pracy. Jak również nie ułatwia im świadomego i trafnego wyboru ścieżki doskonalenia, czego rezultatem jest m.in. jest jeden z najniższych odsetek pracujących w wieku 15-24 lat w Europie.

Powyższe analizy wskazują, że problemem jest częste pozostawianie młodych ludzi samych sobie podczas wyboru kolejnych etapów edukacji. W polskich szkołach średnich oraz podstawowych często brakuje programów doradczych, zaś doradcy zawodowi z zewnętrznych instytucji nie są w stanie pomóc tak dużej liczbie uczniów.

Jak można to poprawić?

Jednym z rozwiązań byłoby utworzenie szkolnych ośrodków doradczych zatrudniających wyspecjalizowanych doradców zawodowo – edukacyjnych.

Ich głównym zadaniem byłaby kompleksowa analiza trendów gospodarczych oraz przeprowadzanie testów psychologicznych, dzięki którym uczniowie poznaliby swoje preferencje i możliwości, co znacznie pomogłoby skierować ich na właściwą ścieżkę zawodową/edukacyjną.

Kształtowanie wiedzy o użyteczności wykształcenia zmniejszyłoby rodzącą się niepewność i niezadowolenie ludzi rozpoczynających zawodowe życie.

Eksperci ekonomiczni twierdzą, że brakuje wyspecjalizowanej w analizie gospodarczej kadry wspierającej młodych ludzi w zakresie zrozumienia funkcjonowania, rozwoju i transformacji rynków pracy w poszczególnych regionach świata.

Zatem tego typu analitycy/doradcy zatrudnieni w szkołach średnich w kompleksowy sposób przygotowywaliby młodych ludzi na zderzenie z realiami rynku pracy.

Czy Polska jest gotowa na wprowadzenie proponowanych zmian?

Biorąc pod uwagę sposób prowadzenia zajęć szkolnych w Polsce oraz skutki nowych reform ograniczających możliwości nauczyciela również w kwestiach pedagogicznych, można śmiało stwierdzić, że młodzież często nie potrafi świadomie podjąć decyzji odnośnie do swoich preferencji studiów wyższych oraz pracy.

Młody człowiek, na poziomie 2-3 klasy szkoły średniej, nie jest przekonany do wyboru kierunku nauki, którą chciałby podjąć po maturze.

Brakuje mu wówczas obiektywnej i przydatnej wiedzy na temat rodzajów uczelni i ich charakterystyki i dokładnego profilu, jego programu nauczania, jak również realnych możliwości praktyk i przełożenia zdobytego wykształcenia na potrzeby rynku pracy (np. w danym regionie).

Poza brakiem wiedzy odnoszącej się do analizy możliwości i jakości edukacji, jak również potrzeb i wyzwań rynku pracy oraz potrzeb rozwoju gospodarki w danym regionie i kraju, uczniowie i uczennice często nie znają siebie samych, swoich możliwości i brak im obiektywizmu w podejmowaniu decyzji. Skutkuje to często niekorzystnym wyborem kierunku rozwoju edukacyjnego i zawodowego.

Sama idea stworzenia Ośrodka Doradztwa Edukacyjnego opiera się na przykładzie profesjonalnych ośrodków doradczych, ściśle współpracujących z placówkami edukacyjnymi w Finlandii, gdzie reforma systemu oświaty oraz późniejsze wysokie wyniki uczniów  w powiązaniu z reformami gospodarczymi, przyczyniły się do szybkiego rozwoju kraju.

W dokumencie „Kluczowe zasady służące promocji, jakości w edukacji włączającej”, sporządzonego przez Europejską Agencję Rozwoju Edukacji Uczniów ze Specjalnymi Potrzebami w indywidualnej ścieżce kształcenia konkretnego ucznia, podkreśla się m. in., że potrzebne jest „ (…) wypracowanie Indywidualnego Planu Nauczania (IPN) bądź podobnego instrumentu kształcenia służącego określonej grupie uczniów, w których procesie kształcenia konieczna może się okazać bardziej specjalistyczna interwencja. Celem IPN powinno być zagwarantowanie uczniom maksymalnej dozy niezależności, zapewnienia zaangażowania uczniów w proces wyznaczania własnych celów edukacyjnych, a także maksymalne rozszerzenie zakresu współpracy z rodzicami uczniów.”

Z powyższego wynika, że skorzystanie z idei Ośrodków Doradztwa Edukacyjnego, które efektywnie funkcjonują w Finlandii, przyniosłoby pożądane zmiany również w naszym systemie edukacyjnym.

Inne pomysły doradcze

Można oczywiście dążyć różnymi sposobami do podnoszenia poziomu świadomego wyboru ścieżki kształcenia się, np.:

-    okresowe warsztaty prowadzone przez specjalistów będących przedstawicielami rozwiniętych firm lub korporacji, którzy podczas spotkań z młodzieżą opisywaliby im sposób pracy oraz rozwoju w danych branżach/firmach.

-    czynny udział szkół w targach pracy

-    odwiedziny w siedzibach firm, pod katem poznania ich sposobów funkcjonowania

-     regularne wizyty w wyższych uczelniach, żeby zapoznać się z programami nauczania i poszczególnymi przedmiotami

Jedną z metod ułatwiającą zrozumienie zachodzących zjawisk społeczno-gospodarczych, która została zatwierdzona przez Europejskie Stowarzyszenie Młodzieży jest tzw. Non-formal education and lifelong learning , czyli edukacja nieformalna oraz nauka przez całe życie.

Ten program  polega na spotkaniach w międzynarodowych środowiskach uczelnianych oraz biznesowych i ma za zadanie ułatwić ludziom zrozumienie i poruszanie się w obrębie wszystkich państw Unii Europejskiej w zakresie rozwoju edukacyjnego i zawodowego.

 Idea „świadomej edukacji”

Edukacja umożliwia rozwój społeczny człowieka, pozwala budować więzi, stwarza nowe szanse i poszerza możliwości wyboru, i tym samym pomaga lepiej odnaleźć się na dynamicznym rynku pracy. Autorzy raportu UNDP zgodnie twierdzą, że ten potencjał edukacji nie jest w Polsce dostatecznie wykorzystany.

Ponieważ brakuje analiz dotyczących świadomego wyboru ścieżki dalszego kształcenia się, sądzę, że ciekawe mogą być wyniki badań, jakie przeprowadziłem wśród uczniów Liceum Collegium Gostomianum w Sandomierzu.

Z moich badań wynika, że:

- ponad 90% uczennic/uczniów nie zna rodzaju prowadzonych zajęć na studiach (85% - III klasa, 96% -II klasa, 98% -  I klasa)

- ponad 74 % uczniów/uczennic nie zna lub nie wie o specjalizacjach poszczególnych kierunków studiów (70%- III klasa, 72% II klasa, 82% I klasa)

- Ponad 70% uczennic/uczniów nie zna lokalnych potrzeb rynku pracy, zaś większość jest pewna odniesienia szybkiego sukcesu zawodowego.

Wskazuje to, że w badanym liceum brakuje fachowego poradnictwa, które opierając się na przeniesieniu „dobrych praktyk” z innego kraju (w tym przypadku z Finlandii) w znacznym stopniu zwiększyłoby świadomy wybór dalszego rozwoju młodych ludzi. Tymczasem w Polsce, jak podaje GUS w wydanej w lipcu 2011 r. przez GUS publikacji „Wejście ludzi młodych na rynek pracy”:

- Dla blisko 57% ludzi młodych podejmowana przez nich pierwsza praca po ukończeniu nauki była niezgodna z zawodem wyuczonym, z tego 67% nie znalazło pracy w swoim zawodzie, a 21% wybrało ofertę lepiej płatną;

- Ponad 70% badanych uważało, że polskie uczelnie źle przygotowują do poszukiwania pracy.

Dlaczego wzorować się akurat na fińskich rozwiązaniach?

Dzięki wysokiemu poziomowi kapitału społecznego (tj. społecznego zaufania, wspólnie wyznawanych wartości danej społeczności)  w Finlandii, gdzie system edukacji jest głęboko zdecentralizowany, doskonale przygotowana kadra kształcąca cieszy się wysokim zaufaniem społecznym i rządowym, a doradztwo edukacyjne odbywa się w relacjach nauczyciel – uczeń.  Podczas zajęć szkolnych młodzież uczona jest samodzielnego podejmowania decyzji, krytycznej analizy, a to wszystko na podstawie przekazywanej im praktycznej wiedzy, również tej z zakresu doradztwa.

Pomysł utworzenia ośrodków doradztwa w polskich szkołach otrzymał również merytoryczne poparcie ekspertów nauk społecznych.

 Według nich:

„(…) założenia ośrodków doradztwa edukacyjnego trafnie identyfikują słabości polskiego systemu edukacji, wśród których brak właściwego modelu doradztwa jest jedną z ważniejszych. Wymogi zmieniającego się rynku pracy, niż demograficzny, przemiany samego systemu szkolnictwa wyższego – wszystko to stwarza konieczność bardziej precyzyjnego wyboru ścieżki edukacyjnej w celu racjonalnego projektowania przyszłości zawodowej. Proponowany projekt będzie moim zdaniem dobrze służył tym celom.” – profesor Andrzej Rychard, Instytut Filozofii i Socjologii PAN, przewodniczący Komitetu Narodowego ds. Współpracy z Międzynarodową Radą Nauk Społecznych

„(…) Realizacja przedstawionego programu – podniesie poziom świadomości młodzieży w zakresie wyboru ścieżki edukacyjnej, umożliwienie rozpoznania indywidualnych preferencji osobowościowych i intelektualnych. Realizacja przedstawionego programu jest szansą dla młodzieży.” – z upoważnienia Świętokrzyskiego Kuratora Oświaty, dyrektor Sławomir Meresiński

Absolwenci szkół w Finlandii zarówno średnich, jak i wyższych są dobrze przygotowani do wejścia w życie pozaszkolne, gdyż również dzięki specjalistycznemu doradztwu są zaopatrzeni w odpowiednie narzędzia i wiedzę pozwalające na świadome poruszanie się na rynku pracy.

To powinno być wskazówką dla polskich decydentów, aby szybko wyjść naprzeciw realnym potrzebom naszego społeczeństwa, które wkroczyło w zglobalizowany XXI wiek.

Zatem śmiało stwierdzam, że Ośrodki Doradztwa Edukacyjnego wyznaczałyby kierunek dalszej, „świadomej edukacji” młodych ludzi.

                                    Piotr Bińczak

Źródła:

  1. "Kryzys gospodarczy i dialog społeczny w Polsce” 
    http://www.monitor-ekonomiczny.pl/s17/Artyku%C5%82y/a272/Spo  

 %C5%82eczne_skutki_kryzysu_ekonomicznego_w_Polsce_bezrobocie_i_emigracja_zarobkowa.html  
  2. „Pierwsze kroki na rynku pracy Ogólnopolskie badanie studentów i  

     absolwentów”
  3. „Edukacja dla pracy”
  4. „Education at a Glance 2011 - OECD Indicators”  str. 343
  5. „The Finnish Education System and Pisa”, PISA 2009 i 2010 Results: 

      Learning Trends CHANGES IN STUDENT PERFORMANCE SINCE 2000  

      (Volume V) str. 37-109 oraz “Policy Development and Reform Principles of 

      Basic and Secondary Education in Finland since 1968” - Aho, E., Pitkänen, 

      and Pasi Sahlberg
  6. (Building Bridges, Published with the support of the Commission of the 

      European Communities and of the members of the European Youth 

     Forum. Published in December 1999.),
  7. http://ec.europa.eu/education/lifelong-learning-policy/informal_en.htm, 

     data dost. 09.03.2013
  8. Badanie przeprowadziłem wśród 180 uczniów na początku 2012 roku.
  9. http://www.inepan.waw.pl/pliki/studia_ekonomiczne

     /Studia%202011%201%204%20sierocinska.pdf, data dost. 09.03.2013
  10. “Education policies for raising student learning” the Finnish approach” 

       Pasi Sahlberg (str. 154-157);”Raising the bar: How Finland responds to 

      the twin challenge of secondary education?, Pasi Sahlberg (str.15-22)
  11. Fragmenty z listów rekomendacyjnych, polecających utworzenie   

       ośrodków doradczych